احکام ارث
مسأله ۲۸۹۸) کسانى که به واسطه خویشى ارث مى‌برند سه دسته هستند:
دسته اول: پدر، مادر و اولاد میت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هرچه پایین روند، هر کدام آنان که به میت نزدیکتر است ارث مى‌برد، و تا یک نفر از این دسته هست دسته دوم ارث نمى‌برند.
دسته دوم: جدّ یعنى پدر بزرگ و جدّه یعنى مادر بزرگ، و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر اولاد ایشان هر کدام آنان که به میّت نزدیکتر است ارث مى‌برد و تا یک نفر از این دسته هست دسته سوم ارث نمى‌برند.
دسته سوم: عمو و عمه و دایى و خاله و اولاد آنان است و تا یک نفر از عموها و عمه‌ها و دایى‌ها و خاله‌هاى میت زنده‌اند اولاد آنان ارث نمى‌برند ولى اگر میّت یک عموى پدرى و یک پسرعموى پدر و مادرى داشته باشد ارث به پسرعموى پدر و مادر می‌رسد و عموى پدرى ارث نمى‌برد، در صورت تعدد باید مصالحه کنند.
مسأله ۲۸۹۹) اگر عمو و عمه و دایى و خاله خود میّت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دایى و خاله پدر و مادر میت، ارث مى‌برند، و اگر اینها نباشند اولادشان ارث مى‌برند، و اگر اینها هم نباشند، عمو، عمه و دایى و خاله جدّ و جدّه میت، ارث مى‌برند، و اگر اینها هم نباشند، اولادشان ارث مى‌برند.
مسأله ۲۹۰۰) زن و شوهر به تفصیلى که بعداً گفته می‌شود، از یکدیگر ارث مى‌برند.
ارث دسته اول
مسأله ۲۹۰۱) اگر وارث میّت فقط یک نفر از دسته اول باشد، مثلاً پدر یا مادر یا یک پسر یا یک دختر باشد، همه مال میّت به او می‌رسد، اگر پسر و دختر باشند، مال را طورى قسمت مى‌کنند که هر پسر دو برابر دختر ببرد.
مسأله ۲۹۰۲) اگر وارث میّت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت می‌شود، دو قسمت آن را پدر و یک قسمت را مادر مى‌برد، ولى اگر میّت دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر داشته باشد که همه آنان مسلمان و آزاد و پدرى باشند؛ یعنى پدر آنان با پدر میّت یکى باشد، خواه مادرشان هم با مادر میّت یکى باشد یا نه، اگرچه تا میّت پدر و مادر دارد اینها ارث نمى‌برند، ولى به واسطه بودن اینها مادر یک ششم مال را مى‌برد و بقیه را به پدر مى‌دهند.
مسأله ۲۹۰۳) اگر وارث میّت فقط پدر و مادر و یک دختر باشد، چنانچه میّت دو برادر یا چهار خواهر و یا یک برادر و دو خواهر پدرى نداشته باشد، مال را پنج قسمت می‌کند، پدر و مادر هر کدام یک قسمت و دختر سه قسمت آن را مى‌برد، اگر دو برادر یا چهار خواهر یا یک برادر و دو خواهر پدرى داشته باشد مال را شش قسمت مى‌کنند، پدر و مادر هر کدام یک قسمت و دختر سه قسمت مى‌برد و یک قسمت باقى‌مانده را چهار قسمت مى‌کنند، یک قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر مى‌دهند و در نتیجه مال میّت را (۲۴) قسمت کنند (۱۵) قسمت آن را به دختر و پنج قسمت آن را به پدر و چهار قسمت آن را به مادر مى‌دهند.
مسأله ۲۹۰۴) اگر وارث میت فقط پدر و مادر و یک پسر باشد، مال را شش قسمت مى‌کنند، پدر و مادر هر کدام یک قسمت و پسر چهار قسمت را اخذ می‌کند. اگر دو پسر و یا بیشتر باشند آن را به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طورى تقسیم مى‌کنند که هر پسرى دو برابر یک دختر ببرد.
مسأله ۲۹۰۵) اگر وارث میّت فقط پدر یا مادر و یک یا چند پسر باشند، مال را شش قسمت مى‌کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر و پنج قسمت را پسر مى‌برد و اگر چند پسر باشند آن پنج قسمت را به طور مساوى تقسیم مى‌نماید.
مسأله ۲۹۰۶) اگر وارث میّت فقط پدر یا مادر، با پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت مى‌کنند، یک قسمت آن را پدر، یا مادر مى‌برد و بقیه را طورى قسمت مى‌کنند که هر پسرى دو برابر دختر ببرد.
مسأله ۲۹۰۷) اگر وارث میت فقط پدر، یا مادر و یک دختر باشد، مال را چهار قسمت مى‌کنند، یک قسمت آن را پدر یا مادر و بقیه را دختر مى‌برد.
مسأله ۲۹۰۸) اگر وارث میّت فقط پدر یا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت مى‌کنند، یک قسمت را پدر یا مادر مى‌برد و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند.
مسأله ۲۹۰۹) اگر میت اولاد نداشته باشد نوه پسرى او اگرچه دختر باشد سهم پسر میت را مى‌برد و نوه دخترى او اگرچه پسر باشد سهم دختر میت را مى‌برد مثلاً اگر میت یک پسر از دختر خود و یک دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت مى‌کنند یک قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر مى‌دهند.
ارث دسته دوم
مسأله ۲۹۱۰) دسته دوم از کسانى که به واسطه خویشى ارث مى‌برند، جدّ یعنى پدر بزرگ و جدّه یعنى مادر بزرگ، و برادر و خواهر میت است. اگر برادر و خواهر نداشته باشد اولادشان ارث مى‌برند.
مسأله ۲۹۱۱) اگر وارث میت فقط یک برادر، یا یک خواهر باشد همه مال به او می‌رسد. اگر چند برادر پدر و مادرى، یا چند خواهر پدر و مادرى باشند، مال به طور مساوى بین آنان قسمت می‌شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد، مثلاً اگر دو برادر و یک خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد، مثلاً اگر دو برادر و یک خواهر پدر و مادرى دارد، مال را پنج قسمت مى‌کنند، هر یک از برادرها دو قسمت و خواهر یک قسمت آن را مى‌برد.
مسأله ۲۹۱۲) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد، برادر و خواهر پدرى که از مادر با میت جدا است ارث نمى‌برد، اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد، چنانچه فقط یک خواهر یا یک برادر پدرى داشته باشد، همه مال به او می‌رسد. اگر چند برادر یا چند خواهر پدرى داشته باشد، مال به طور مساوى بین آنان قسمت می‌شود، اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد، هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.
مسأله ۲۹۱۳) اگر وارث میت فقط یک خواهر یا یک برادر مادرى باشد که از پدر با میت جدا است، همه مال به او می‌رسد، اگر چند برادر مادرى یا چند خواهر مادرى یا چند برادر و خواهر مادرى باشند، مال به طور مساوى بین آنان قسمت می‌شود.
مسأله ۲۹۱۴) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و یک برادر یا یک خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى‌برند، و مال را شش قسمت مى‌کنند، یک قسمت آن را به برادر یا خواهر مادرى و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.
مسأله ۲۹۱۵) اگر میت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى‌برد و مال را سه قسمت مى‌کنند، یک قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند و بقیه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.
مسأله ۲۹۱۶) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدرى و یک برادر مادرى یا یک خواهر مادرى باشد، مال را شش قسمت مى‌کنند، یک قسمت آن را برادر یا خواهر مادرى مى‌برد و بقیه را به برادر و خواهر پدرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.
مسأله ۲۹۱۷) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى باشد، مال را سه قسمت مى‌کنند، یک قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند و بقیه را به برادر و خواهر پدرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.
مسأله ۲۹۱۸) اگر وارث میت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصیلى که بعداً گفته می‌شود مى‌برد و خواهر و برادر به طورى که در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را مى‌برند. همچنین اگر زنى بمیرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را مى‌برد و خواهر و برادر به طورى که در مسائل پیش گفته شد ارث خود را مى‌برند، ولى براى آن‌که زن یا شوهر ارث مى‌برد از سهم برادر و خواهر مادرى چیزى کم نمی‌شود و از سهم برادر و خواهر پدر و مادرى، یا پدرى کم می‌شود، مثلاً اگر وارث میت شوهر و برادر و خواهر مادرى و برادر و خواهر پدر و مادرى او باشد نصف مال به شوهر می‌رسد و یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادرى مى‌دهند و آنچه مى‌ماند مال برادر و خواهر پدر و مادرى است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادرى و یک تومان به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‌دهند.
مسأله ۲۹۱۹) اگر میت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان مى‌دهند و سهم برادرزاده و خواهرزاده مادرى به طور مساوى بین آنان قسمت می‌شود و از سهمى که به برادرزاده و خواهرزاده پدرى یا پدر و مادرى می‌رسد، بنا بر مشهور هر پسرى دو برابر دختر مى‌برد و بنا به قول دیگر تقسیم بالسویه می‌باشد، بنا بر احتیاط واجب با هم مصالحه کنند.
مسأله ۲۹۲۰) اگر وارث میت فقط یک جدّ یا یک جدّه است، چه پدرى باشد یا مادرى، همه مال به او می‌رسد و با بودن جدّ میت، پدر جدّ او ارث نمى‌برد و اگر وارث میت فقط جدّ و جدّه پدرى باشد، مال سه قسمت می‌شود، دو قسمت را جدّ و یک قسمت را جدّه مى‌برد. اگر جدّ و جدّه مادرى باشد، مال را به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند.
مسأله ۲۹۲۱) اگر وارث میت فقط یک جدّ یا جدّه پدرى و یک جدّ یا جدّه مادرى باشد، مال سه قسمت می‌شود، دو قسمت را جدّ یا جدّه پدرى و یک قسمت را جدّ یا جدّه مادرى مى‌برد.
مسأله ۲۹۲۲) اگر وارث میت جدّ و جدّه پدرى و جدّ و جدّه مادرى باشد، مال سه قسمت می‌شود یک قسمت آن را جدّ و جدّه مادرى به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند، و دو قسمت آن را به جدّ و جدّه پدرى مى‌دهند و جدّ دو برابر جدّه مى‌برد.
مسأله ۲۹۲۳) اگر وارث میت فقط زن و جدّ و جدّه پدرى و جدّ و جدّه مادرى او باشد، زن ارث خود را به تفصیلى که بعداً گفته می‌شود مى‌برد، یک قسمت از سه قسمت اصل مال را به جدّ و جدّه مادرى مى‌دهند که به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند و بقیه را به جدّ و جدّه پدرى مى‌دهند و جدّ دو برابر جدّه ارث مى‌برد. اگر وارث میت شوهر و جدّ و جدّه باشد، شوهر نصف مال را مى‌برد و جدّ و جدّه به دستورى که در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را مى‌برند.
مسأله ۲۹۲۴) در اجتماع برادر با خواهر یا برادرها و خواهرها با جدّ یا جدّه یا اجداد یا جدّات هفت صورت است:
اول: این‌که هر یک از جدّ یا جدّه و برادر یا خواهر همه از طرف مادر باشند، در این صورت مال بین آنها به طور مساوى تقسیم می‌شود، اگرچه از حیث ذکورت و انوثت مختلف باشند.
دوم: این‌که همه آنها از طرف پدر باشند و همه شان یا ذکور یا اناث باشند، در این صورت مال بین آنها نیز به طور مساوى تقسیم می‌شود، اگر مختلف باشند پس هر مذکرى دو برابر مؤنث ارث مى‌برد.
سوم: این‌که اجداد یا جدّات، بعضى از آنها پدرى باشد و بعضى مادرى چه این‌که همه شان ذکور باشند یا اناث یا مختلف و برادرها یا خواهرها نیز چنین باشند، در این صورت از براى خویشان مادرى از برادرها و خواهرها و اجداد و جدّات یک سوم از ترکه است و به طور مساوى بین آنها تقسیم می‌شود، اگرچه مختلف باشند. از جهت ذکورت و انوثت و از براى خویشان پدرى از آنها دو سوم از ترکه است که به هر ذکورى دو برابر انثى داده می‌شود و اگر اختلاف بین آنها نباشد و همه ذکور و یا همه اناث باشند به طور مساوى بین آنها تقسیم می‌شود.
چهارم: این‌که جدّ یا جدّه از طرف پدر با برادر یا خواهر از طرف مادر جمع شود، در این صورت برادر یا خواهر در فرضى که یکى باشد، یک ششم از مال را مى‌برد و اگر متعدد باشند یک سوم را به طور مساوى بین‌شان تقسیم مى‌کنند و باقى مانده، مال جدّ یا جدّه است و اگر جدّ و جدّه هر دو باشند، جدّ دو برابر جدّه مى‌برد.
پنجم: این‌که جدّ یا جدّه از طرف مادر با برادر از طرف پدر جمع شود، در این صورت از براى جدّ یا جدّه یک سوم است، اگرچه یکى باشد، و دو سوم آن از براى برادر است اگرچه این نیز یکى باشد، و اگر با آن جدّ یا جدّه، خواهر از طرف پدر باشد، در صورتى که یکى باشد، نصف را مى‌برد و اگر متعدد باشد دو سوم را مى‌برند، در هر صورت از براى جدّ و یا جدّه یک سوم است. بنابراین، اگر خواهر یکى شد یک ششم از ترکه زاید از فریضه مى‌ماند و احتیاط واجب در آن مصالحه است.
ششم: این‌که اجداد یا جدّات بعضى از آنها پدرى و بعضى از آنها مادرى و با آنها برادر یا خواهر پدرى باشد، چه این‌که یکى باشد یا متعدد، در این صورت از براى جدّ یا جدّه مادرى یک سوم است و با تعدد به طور مساوى بین آنها تقسیم می‌شود، اگرچه اختلاف داشته باشند از حیث ذکورت و انوثت، و از براى جدّ یا جدّه پدرى و برادر یا خواهر پدرى دو سوم باقى از ترکه است، و با اختلاف از حیث ذکورت و انوثت با تفاضل و بدون اختلاف به طور مساوى قسمت می‌شود، اگر با آن اجداد یا جدّات، برادر یا خواهر مادرى باشد از براى جدّ یا جدّه مادرى، با برادر یا خواهر مادرى یک سوم است که به طور مساوى بین آنها تقسیم می‌شود اگرچه از حیث ذکورت و انوثت اختلاف داشته باشند و از براى جدّ و یا جدّه پدرى دو سوم است و بین‌شان در صورت اختلاف با تفاضل و الاّ به طور مساوى تقسیم می‌شود.
هفتم: این‌که برادرها یا خواهرها بعضی از آنها پدرى و بعضی از آنها مادرى و با آنها جدّ یا جدّه پدرى باشد، در این صورت از براى برادر یا خواهر مادرى یک ششم ترکه است اگر یکى باشد و یک سوم از آن است اگر متعدد باشند، و به طور مساوى بین آنها تقسیم می‌شود و از براى برادر یا خواهر پدرى با جدّ یا جدّه پدرى باقى آن ترکه است و به طور مساوى بین آنها تقسیم می‌شود، در صورتى که اختلاف از حیث ذکورت و انوثت نداشته باشند، و در صورت اختلاف به تفاضل بین آنها تقسیم می‌شود. اگر با آن برادرها یا خواهرها جدّ یا جدّه مادرى باشد از براى جدّ یا جدّه مادرى با برادر یا خواهر مادرى تماماً یک سوم است و به طور مساوى بین آنها تقسیم می‌شود، و از براى برادر یا خواهر پدرى دو سوم و بین آنها در صورت اختلاف از حیث ذکورت و انوثت با تفاضل و در صورت عدم اختلاف به طور مساوى تقسیم می‌شود.
مسأله ۲۹۲۵) در صورتى که میت برادر یا خواهر دارد برادرزاده یا خواهرزاده از او ارث نمى‌برد، ولى این حکم در جایى که ارث برادرزاده یا خواهرزاده با برادر یا خواهر مزاحمت نکند جارى نیست، مثلاً اگر میت برادر پدرى و جدّ مادرى داشته باشد، برادر پدرى دو سوم و جدّ مادرى یک سوم ارث مى‌برد، و در این صورت اگر میت پسر برادر مادرى نیز داشته باشد، پسر برادر با جدّ مادرى در ثلث شریک مى‌باشند.
ارث دسته سوم
مسأله ۲۹۲۶) دسته سوم: عمو و عمه و دایى و خاله و اولاد آنان است به تفصیلى که گفته شد که اگر از طبقه اول و دوم کسى نباشد اینها ارث مى‌برند.
مسأله ۲۹۲۷) اگر وارث میت فقط یک عمو یا یک عمه است، چه پدر و مادرى باشد؛ یعنى با پدر میت از یک پدر و مادر باشد، یا پدرى باشد یا مادرى، همه مال به او می‌رسد. اگر چند عمو یا چند عمه باشند و همه پدرى و مادرى، یا همه پدرى باشند، مال به طور مساوى بین آنان قسمت می‌شود. اگر عمو و عمه هر دو باشند، و همه پدر و مادرى یا همه پدرى باشند، عمو دو برابر عمه ارث مى‌برد، مثلاً اگر وارث میت دو عمو و یک عمه باشد مال را پنج قسمت مى‌کنند، یک قسمت را به عمه مى‌دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند.
مسأله ۲۹۲۸) اگر وارث میت فقط چند عموى مادرى یا چند عمه مادرى باشند، مال به طور مساوی بین آنها تقسیم می‌شود، اگر چند عمو و عمه مادرى داشته باشند، بنا بر احتیاط واجب با هم مصالحه کنند.
مسأله ۲۹۲۹) اگر وارث میت عمو و عمه باشند و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند، عمو و عمه پدرى ارث نمى‌برند و مشهور این است که اگر میت یک عمو یا یک عمه مادرى دارد، مال را شش قسمت مى‌کنند، یک قسمت را به عمو یا عمه مادرى و بقیه را به عمو و عمه پدر و مادرى می‌دهند که سهم عمو دو برابر سهم عمه است و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى مى‌دهند، اگر هم عمو و عمه مادرى دارد، چه متعدد باشند یا یک عمو و یک عمه مادری، مال را سه قسمت مى‌کنند دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادرى و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى و یک قسمت را به عمو و عمه مادرى مى‌دهند و بنا بر احتیاط واجب با هم مصالحه کنند.
مسأله ۲۹۳۰) اگر وارث میت فقط یک دایى، یا یک خاله باشد، همه مال به او می‌رسد و اگر هم دایى و هم خاله باشد و همه پدر و مادرى، یا پدرى یا مادرى باشند، مال به طور مساوى بین آنان قسمت می‌شود.
مسأله ۲۹۳۱) اگر وارث میت فقط یک دایى و یک خاله مادرى، و دایى و خاله پدر و مادرى و دایى و خاله پدرى باشد، دایى و خاله پدرى ارث نمى‌برند، و مال را شش قسمت می‌کند، یک سهم را به دایی و خاله مادری و بقیه را به دایی و خاله پدر و مادری به طور مساوی می‌دهند.
مسأله ۲۹۳۲) اگر وارث میت یک یا چند دایی یا یک یا چند خاله یا دایى و خاله و یک یا چند عمو، یا یک یا چند عمّه و یا عمو و عمه باشد، مال را سه قسمت مى‌کنند یک قسمت را دایى یا خاله یا هر دو، بقیه را عمو یا عمه یا هر دو مى‌برد.
مسأله ۲۹۳۳) اگر وارث میت یک دایى یا یک خاله و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه، پدر و مادرى یا پدرى باشند، مال را سه قسمت مى‌کنند، یک قسمت را دایى یا خاله مى‌برد و از بقیه، دو قسمت به عمو و یک قسمت به عمه مى‌دهند. بنابراین، مال را نه قسمت مى‌کنند سه قسمت را به دایى یا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه مى‌دهند.
مسأله ۲۹۳۴) اگر وارث میت یک دایى یا یک خاله و یک عمو یا یک عمه مادرى و عمو و عمه پدر و مادرى یا پدرى باشند، مال را سه قسمت مى‌کنند یک قسمت آن را به دایى یا خاله مى‌دهند و دو قسمت دیگر را شش قسمت مى‌کنند، یک قسمت را به عمو یا عمه مادرى مى‌دهند و پنج قسمت دیگر را بین عمو و عمه پدر و مادری تقسیم مى‌کنند و عمو دو برابر عمه مى‌برد.
مسأله ۲۹۳۵) اگر وارث میت چند دایى و چند خاله باشند که همه پدر و مادرى یا پدرى یا مادرى باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم می‌شود دو سهم آن را به دستورى که گفته شد بین عمو و عمه قسمت مى‌کنند و یک سهم آن را دایى‌ها و خاله‌ها به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند و بنا بر احتیاط بین‌شان مصالحه کنند.
مسأله ۲۹۳۶) اگر وارث میت دایى یا خاله مادرى و چند دایى و خاله پدرى و مادرى یا پدرى تنها در صورتى که پدرى و مادرى نباشند و عمو و عمه باشند، مال سه سهم می‌شود، دو سهم آن را به دستورى که سابقاً گفته شد عمو و عمه بین خودشان قسمت مى‌کنند، پس اگر میت یک دایى یا یک خاله مادرى دارد، یک سهم دیگر آن را شش قسمت مى‌کنند، یک قسمت را به دایى یا خاله مادرى مى‌دهند و بقیه را به دایى و خاله پدر مادرى یا پدرى مى‌دهند که بنا بر احتیاط باید در تقسیم آن با هم صلح کنند. اگر چند دایى مادرى یا چند خاله مادرى یا هم دایى مادرى و هم خاله مادرى دارد، آن یک سهم را سه قسمت مى‌کنند یک قسمت را دایى‌ها و خاله‌هاى مادرى به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند، و بقیه را به دایى و خاله پدر مادرى یا پدرى مى‌دهند که بنا بر احتیاط در تقسیم آن با هم صلح مى‌کنند.
مسأله ۲۹۳۷) اگر میت عمو و عمه و دایى و خاله نداشته باشد، مقدارى که به عمو و عمه می‌رسد، به اولاد آنان و مقدارى که به دایى و خاله می‌رسد به اولاد آنان داده می‌شود.
مسأله ۲۹۳۸) اگر وارث میت عمو و عمه و دایى و خاله پدر و عمو و عمه و دایى و خاله مادر او باشند، مال سه سهم می‌شود، یک سهم آن را عمو و عمه و دایى و خاله مادر میت به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند و دو سهم دیگر آن را سه قسمت، یک قسمت را دایى و خاله پدر میت به طور مساوى بین خودشان قسمت مى‌کنند و دو قسمت دیگر آن را عمو و عمه پدر میت با هم در تقسیم صلح نمایند.
ارث زن و شوهر
مسأله ۲۹۳۹) اگر زنى بمیرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقیه را ورثه دیگر مى‌برند، و اگر از آن شوهر یا از شوهر دیگر اولاد داشته باشد، یک چهارم همه مال را شوهر و بقیه را ورثه دیگر مى‌برند.
مسأله ۲۹۴۰) اگر مردى بمیرد و اولاد نداشته باشد، یک چهارم مال او را زن و بقیه را ورثه دیگر مى‌برند، اگر از آن زن یا از زن دیگر اولاد داشته باشد، یک هشتم مال را زن و بقیه را ورثه دیگر مى‌برند، و زن از زمین خانه، باغ، زراعت و زمین‌هاى دیگر ارث نمى‌برد، نه از خود زمین و نه از قیمت آن و نیز از هوایى خانه مانند بنا و درخت ارث نمى‌برد، ولى از قیمت آنها ارث مى‌برد. همچنین است درخت و زراعت و ساختمانى که در زمین باغ و زراعت و زمین‌هاى دیگر است و از عین میوه‌هایی که در زمان فوت شوهر موجود است نیز ارث می‌برد.
مسأله ۲۹۴۱) اگر زن بخواهد در چیزهایى که از آنها ارث نمى‌برد مانند زمین و خانه مسکونى، تصرف کند، باید از ورثه دیگر اجازه بگیرد و جایز نیست که ورثه تا سهم زن را نداده‌اند، در چیزهایى که زن از قیمت آنها ارث مى‌برد، مانند بنا و درخت بدون اجازه او تصرف کنند.
مسأله ۲۹۴۲) اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قیمت نمایند، باید حساب کنند که اگر آنها بدون اجاره در زمین بمانند تا از بین بروند، چقدر ارزش دارند و سهم زن را از آن قیمت بدهند.
مسأله ۲۹۴۳) مجراى آب قنات و مانند آن حکم زمین را دارد و آجر و چیزهایى که در آن به‌کار رفته، در حکم ساختمان است.
مسأله ۲۹۴۴) اگر میت بیش از یک زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، یک چهارم مال و اگر اولاد داشته باشد، یک هشتم مال به شرحى که گفته شد، به طور مساوى بین زن‌هاى او قسمت می‌شود، اگرچه شوهر با همه یا بعض آنان نزدیکى نکرده باشد، ولى اگر در مرضى که در آن مرض از دنیا رفته، زنى را عقد کرده و با او نزدیکى نکرده است، آن زن از او ارث نمى‌برد و حق مهر هم ندارد.
مسأله ۲۹۴۵) اگر زن در حال مرض شوهر کند و به همان مرض بمیرد، شوهرش اگرچه با او نزدیکى نکرده باشد، از او ارث مى‌برد.
مسأله ۲۹۴۶) اگر زن را به ترتیبى که در احکام طلاق گفته شد، طلاق رجعى بدهند و در بین عده بمیرد، شوهر از او ارث مى‌برد و نیز اگر شوهر در بین آن عده بمیرد، زن از او ارث مى‌برد. ولى اگر بعد از گذشتن عدّه یا در عدّه طلاق بائن، یکى از آنان بمیرد دیگرى از او ارث نمى‌برد.
مسأله ۲۹۴۷) اگر شوهر در حال مرض، عیالش را طلاق دهد و پیش از گذشتن دوازده ماه هلالى بمیرد، زن با سه شرط از او ارث مى‌برد:
اول: آن‌که در این مدت شوهر دیگر نکرده باشد، در صورتى که شوهر کرده باشد، احتیاط این است که صلح نمایند.
دوم: به واسطه بى‌میلى به شوهر مالى به او نداده باشد که به طلاق دادن راضى شود بلکه اگر چیزى هم به شوهر ندهد ولى طلاق به تقاضاى زن باشد، باز هم ارث بردنش اشکال دارد.
سوم: شوهر در مرضى که در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن مرض یا به جهت دیگرى بمیرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت دیگرى از دنیا برود، زن از او ارث نمى‌برد.
مسأله ۲۹۴۸) لباس و زینت آلات و مانند آنها که مرد برای همسرش می‌گیرد و همسر آنها را استفاده کرده است، بعد از مردن شوهر، مال همسر او است، مگر این‌که ثابت شود که شوهر تملیک نکرده و به عنوان عاریه داده است. پس بهتر است در ابتدا مشخص کنند که هدیه است یا عاریه.
مسائل متفرقه ارث
مسأله ۲۹۴۹) قرآن و انگشتر و شمشیر میت و لباس‌هاى را که پوشیده مال پسر بزرگتر است. اگر میت از سه چیز اول بیشتر از یکى دارد، مثلاً دو قرآن یا دو انگشتر دارد، احتیاط واجب آن است که پسر بزرگتر در آنها با ورثه دیگر صلح کند.
مسأله ۲۹۵۰) اگر پسر بزرگ میّت، بیش از یکى باشد. مثلاً از دو زن او در یک وقت دو پسر به دنیا آمده باشد، باید لباس و قرآن و انگشتر و شمشیر میت را به طور مساوى بین خودشان قسمت کنند.
مسأله ۲۹۵۱) اگر میت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال او یا زیادتر باشد، باید چهار چیزى هم که مال پسر بزرگتر است و در مسأله پیش گفته شد، به قرض او بدهند و اگر قرض کمتر از مال او باشد، باید از آن چهار چیزى هم که به پسر بزرگتر می‌رسد، به نسبت به قرض او بدهند، مثلاً اگر همه دارایى او شصت تومان است، و به مقدار بیست تومان آن از چیزهایى است که مال پسر بزرگتر است، و سى تومان هم قرض دارد، پسر بزرگ باید به مقدار ده تومان از آن چهار چیز را بابت قرض میت بدهد.
مسأله ۲۹۵۲) مسلمان از کافر ارث مى‌برد ولى کافر اگرچه پدر یا پسر میت مسلمان باشد، از او ارث نمى‌برد.
مسأله ۲۹۵۳) اگر کسى یکى از خویشان خود را عمداً و به ناحق بکشد از او ارث نمى‌برد. ولى اگر از روى خطا باشد مثل آن‌که سنگ را به هوا بیندازد و اتفاقاً به یکى از خویشان او بخورد و او را بکشد از او ارث مى‌برد، همچنین در قتل شبه عمد از مقتول ارث می‌برد، ولى ارث بردن او از دیه قتل که بعداً گفته می‌شود محل اشکال است و احوط مصالحه است.
مسأله ۲۹۵۴) هرگاه بخواهند ارث را تقسیم کنند، براى بچه‌اى که در شکم است که اگر زنده به دنیا بیاید ارث مى‌برد، در صورتى که احتمال بیشتر از یکى نرود سهم یک پسر را کنار مى‌‌گذارد و زیادى را ورثه بین خود تقسیم مى‌کنند ولى اگر احتمال بدهند بیشتر از یکى است، مثلاً احتمال بدهند که زن به دو یا سه بچه حامله باشد، و ورثه راضى نباشند که سهم حمل محتمل را کنار بگذارند، نسبت به زاید از سهم یک پسر را با وثوق و اطمینان به حفظ سهم زاید، جایز است بین ورثه تقسیم کنند. در شرایط امروزی تشخیص حمل، یکی یا متعدد بودن آن، پسر یا دختر بودن آن با وسایل علمی و آزمایش کار ممکن و آسانی است.
ثبت دیدگاه