احكام مالى كه انسان آن را پيدا می‌کند

مسأله 2733) مال گمشده كه از قسم حيوان نيست چنانچه انسان پيدا كند و نشانه‌اى نداشته باشد كه به واسطة آن صاحبش معلوم شود، و قيمت آن كمتر از يك درهم (6/12 نخود) نقرة سكه دار باشد، احتياط مستحب آن است كه آن را از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد و تملّك نكند. اگرچه بنا بر اقوى تملك آن جایز است. ولى مالى كه در حرم مكه معظمّه پيدا شود، احتياط در اين است كه بر ندارد، و اگر برداشت بعد از تعريف و پيدا نشدن صاحب آن، از طرف او صدقه دهد.

مسأله 2734) اگر مالى پيدا كند كه قيمت آن از يك درهم كمتر است، چنانچه صاحب آن معلوم باشد و انسان نداند راضى است يا نه، نمی‌تواند بدون اجازه بردارد و اگر صاحب آن معلوم نباشد، می‌تواند به قصد این‌که ملك خودش است بردارد و واجب است كه هر وقت صاحبش پيدا شد، در صورتى كه تلف نشده خود مال را و در صورتى كه تلف شده، عوض آن را به او بدهد.

مسأله 2735) هرگاه چيزى را كه پيدا كرده نشانه‌اى دارد كه به واسطة آن می‌تواند صاحبش را پيدا كند، اگرچه بداند صاحب آن اثنى عشرى نيست يا كافرى است كه اموالش محترم است، در صورتى كه قيمت آن چيز به مقدار يك درهم برسد بايد از روزى كه آن را پيدا كرده تا يك‌سال در محل اجتماع مردم اعلان كند.

مسأله 2736) اگر انسان خودش نخواهد اعلان كند، می‌تواند به كسى كه اطمينان دارد، بگويد كه از طرف او، اعلان كند.

مسأله 2737) اگر تا يك سال اعلان كند، و صاحب مال پيدا نشود در صورتى كه آن مال را در غير حرم مكه پيدا كرده باشد می‌تواند آن را براى خود بردارد يا براى صاحبش نگهدارى كند كه هر وقت پيدا شد به او بدهد يا از طرف صاحبش به فقراء صدقه بدهد و اگر آن مال را در حرم پيدا كرده باشد احتياط واجب آن است كه به فقرا صدقه دهد و یا به حاکم شرع بسپارد.

مسأله 2738) اگر بعد از آن‌که يك‌سال اعلان كرد و صاحب مال پيدا نشد و مال را براى صاحبش نگهدارى كند و از بين برود، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى نكرده تعدّى يعنى زياده روى هم ننموده ضامن نيست، ولى اگر براى خود برداشته باشد ضامن است. اگر از طرف صاحبش صدقه داده باشد، صاحبش مخيّر است بين آن‌که به صدقه راضى شده، يا عوض مالش را مطالبه كند و ثواب صدقه براى تصدق كننده باشد.

مسأله 2739) كسى كه مال را پيدا كرده، اگر عمداً به دستورى كه گفته شد اعلان نكند، گذشته از این‌که معصيت كرده، باز هم واجب است اعلان كند.

مسأله 2740) اگر ديوانه يا بچه نابالغ چيزى پيدا كند، ولىّ او می‌تواند اعلان نمايد و پس از آن براى او تملك و يا از طرف صاحبش تصدق كند. بلكه اگر آن چيز را از بچه يا ديوانه گرفته باشد، واجب است اعلان كند.

مسأله 2741) اگر انسان در بين سالى كه اعلان می‌کند، از پيدا شدن صاحب مال نااميد شود و بخواهد آن را صدقه بدهد اشكال ندارد.

مسأله 2742) اگر در بين سالى كه اعلان می‌کند مال از بين برود، چنانچه در نگهدارى آن كوتاهى كرده يا تعدى يعنى زياده روى كرده باشد بايد عوض آن را به صاحبش بدهد و اگر كوتاهى نكرده و زياده روى هم ننموده چيزى بر او واجب نيست.

مسأله 2743) اگر مالى را كه نشانه دارد و قيمت آن به يك درهم می‌رسد در جایى پيدا كند كه معلوم است به واسطة اعلان، صاحب آن پيدا نمی‌شود، می‌تواند از روز اول آن را از طرف صاحبش به فقرا صدقه بدهد و لازم نيست صبر نمايد تا سال تمام شود.

مسأله 2744) اگر چيزى را پيدا كند و به خيال این‌که مال خود او است بردارد، بعد بفهمد مال خودش نبوده، بايد تا يك‌سال اعلان نمايد.

مسأله 2745) لازم نيست موقع اعلان، جنس چيزى را كه پيدا كرده بگويد بلكه همين قدر كه بگويد چيزى پيدا كرده‌ام كافى است.

مسأله 2746) اگر كسى چيزى را پيدا كند و ديگرى بگويد مال من است و نشانه‌های آن را بگويد، در صورتى بايد به او بدهد كه اطمينان داشته باشد مال او است، و لازم نيست نشانه‌هایى را كه بيشتر اوقات صاحب مال هم ملتفت آنها نيست بگويد.

مسأله 2747) اگر قيمت چيزى كه پيدا كرده به يك درهم برسد چنانچه اعلان نكند و در مسجد يا جاى ديگرى كه محل اجتماع مردم است بگذارد و آن چيز از بين برود، يا ديگرى آن را بردارد، كسى كه آن را پيدا كرده ضامن است.

مسأله 2748) هرگاه چيزى را پيدا كند كه اگر بماند فاسد می‌شود بايد با اجازة حاكم شرع، يا وكيل او قيمت آن را معين كند و بفروشد و پولش را نگهدارد. اگر صاحب آن پيدا نشد از طرف او صدقه بدهد.

مسأله 2749) اگر چيزى را كه پيدا كرده موقع وضو گرفتن و نماز خواندن همراه او باشد، در صورتى كه قصدش اين باشد كه صاحب آن را پيدا كند، بى‌شبهه اشكال ندارد و الاّ حكم مغصوب را دارد.

مسأله 2750) اگر كفش شخصى را ببرند، و كفش ديگرى به جاى آن بگذارند، چنانچه بداند كفشى كه مانده مال كسى است كه كفش او را برده و راضى است كه كفشش را عوض كفشى كه برده است بردارد، می‌تواند به جاى كفش خودش بردارد و از حاکم شرع اجازه بگیرد. همچنين است اگر بداند كه كفش او را به طور ناحق و ظلم برده است ولى در اين فرض بايد قيمت آن از كفش خودش بيشتر نباشد، و الاّ حكم مجهول المالك نسبت به زيادى قيمت جارى است، در غير اين دو صورت حكم مجهول المالك بر آن كفش جارى خواهد بود، مگر آن‌که بداند صاحب آن كفش از آن اعراض كرده است كه در اين صورت، می‌تواند تملك كند.

مسأله 2751) اگر مالى كه در دست انسان است مجهول المالك (صاحب آن نامعلوم) باشد و گمشده بر آن مال صدق نكند، لازم است صاحب آن را جست‌وجو كند، و پس از مأيوس شدن از پيدا شدن صاحبش آن را به فقراء صدقه بدهد، فقیر سید باشد یا غیر سید، اگر خودش مستحق است می‌تواند برای خودش بردارد. احوط اين است كه با اجازة حاكم شرع تصدق كند، اگر بعداً صاحبش پيدا شود ضمانى ندارد ولى اگر اطمينان داشته باشد كه صاحبش به تصرف در آن راضى است می‌تواند تصرف كند.