احـکام حـج

مسأله 2079) حج از ارکان دین و ترک آن از گناهان کبیره است و برکسی که دارای شرایط زیر باشد، واجب است:

(1) بالغ باشد؛  (2) عاقل باشد؛  (3) آزاد باشد؛ (4) به واسطۀ رفتن به حج مجبور نشود که کار حرامی را که ترک آن از حج مهم‌تر است، انجام دهد یا عمل واجبی را که از حج مهم‌تر است ترک نماید؛ (5) مستطیع باشد و استطاعت چند شرط دارد:

1- توشة راه و مرکب سواری یا مالی که بتواند با آن مال، آنها را تهیّه کند، داشته باشد (هرچه برای رفت و بر گشت لازم است، داشته باشد)؛

2- سلامت مزاج و توانایی جسمی آن را داشته باشد که بتواند مکه رود و حج را انجام دهد؛

3- در راه مانعی برای رفتن نباشد؛

4- به قدر به‌جا آوردن اعمال حج وقت داشته باشد؛

5- مخارج کسانی را که واجب النفقه اوست، داشته باشد؛

6- بعد از برگشتن، کسب، یا زراعت، یا عایدی ملک یا راه دیگری برای معاش خود داشته باشد تا بتواند به آسانی زندگی کند.

مسأله 2080) کسی که بدون داشتن خانۀ شخصی، ماشین سواری و… نیازهایش بر طرف نمی‌شود و در مشقت و سختی قرار می‌گیرد، وقتی حج بر او واجب می‌شود که پول خانه و ماشین سواری و غیره را داشته باشد.

مسأله 2081) زنی که شوهر ندارد و خودش به تنهایی نمی‌تواند حج برود، در صورتی بر او حج واجب می‌شود که مصرف دو نفر را داشته باشد، و بعد از برگشت در مشقت زندگی واقع نشود.

مسأله 2082) زنی که مکه می‌رود، اگر بعد از برگشتن مالی از خودش نداشته باشد و شوهرش هم فقیر باشد و یا خرجی او را ندهد و به سختی زندگی کند، حج بر او واجب نیست.

مسأله 2083) اگر زن مال یا مهریه‌ای داشته باشد که کفایت مصارف حجّ را بکند و سایر شرایط هم در او موجود باشد، به حجّ نرود و اموال خود را به شوهر یا دیگران ببخشد، بخشش او صحیح است ولی حجّ در ذمّۀ زن باقی می‌ماند.

مسأله 2084) اگر کسی مستطیع شود و مکه نرود و فقیر شود، باید بعداً حج را به هر نحوی که می‌شود به‌جا آورد، اگرچه با زحمت و مشقت باشد.

مسأله 2085) اگر در سال اولی که مستطیع شده حج نرود و بعد بواسطه پیری یا مرض و ناتوانی نتواند حج نماید و ناامید باشد از این‌که بعداً خودش حج نماید، باید دیگری را از طرف خود نایب بگیرد تا از طرف او حج انجام دهد، چنانچه منوب‌عنه مرد باشد، بنا بر احتیاط واجب نایب باید صروره باشد؛ یعنی کسی که اولین بار به حج می‌رود.

مسأله 2086) کسی که از طرف دیگری برای حج اجیر شده است، طواف نساء را نیز از طرف او به‌جا آورد و اگر به‌جا نیاورد، زن بر اجیر حرام می‌شود.

مسأله 2087) شخصی که خودش مستطیع است، نمی‌تواند از طرف کسی دیگر و یا از طرف میّت حجّ نیابتی انجام دهد.

مسأله 2088) اگر شخص مستطیع فوت کند، و وصیت به حج نکرده باشد، چه اموالی از او باقی مانده باشد یانه، حج میقاتی کفایت می‌کند.

مسأله 2089) کسانی که در عربستان سعودی زندگی می‌کنند و به خاطر محذوراتی نمی‌توانند از میقات معین و محاذی آن محرِم شوند، می‌توانند از مسجد تنعیم محرم شوند و نیّت عمرۀ تمتّع کنند.

میقات‌های پنج گانه

کسانی که حجّ تمتّع انجام می‌دهند، باید در یکی از میقات‌های پنج گانه احرام ببندند:

• مسجد شجره، برای کسانی که از مدینه عازم شده‌اند؛
• جعفه، برای کسانی که با هواپیما به جدّه می‌روند و اهالی شام؛
• قرن المنازل، برای کسانی که از طائف عازم شده‌اند؛
• وادی عقیق، برای اهل عراق؛
• یلملم، برای کسانی که از یمن عازم شده‌اند.[1]

مسأله 2090) احرام بستن قبل از میقات جایز نیست مگر در دو مورد:

اوّل: آن‌که نذر کند که از جای معیّنی پیش از میقات احرام ببندد؛

دوم: اگر احرام را به تأخیر اندازد و به عمرۀ مستحب آن ماه نرسد، مانند عمرۀ مفردۀ ماه رجب و…

شرایط و مقدمات طواف

در صحت طواف پنج چیز شرط است:

(اوّل) نیّت؛ (دوّم) طهارت از حدث؛ (سوّم) طهارت از نجاست؛ (چهارم) ختنه (برای مردان و طفل ممیّز اگر احرام را خودش انجام دهد)؛ (پنجم) ستر عورت.

اقسام حج

حج برسه قسم است؛

(1) حجّ قران؛  (2) حجّ افراد؛  (3) حجّ تمتّع.

مسأله 2091) حجّ اِفراد و حجّ قران، برای کسانی واجب است که در مکه و اطراف آن باشند، و تا مسجد الحرام کمتر از (16) فرسخ فاصله داشته باشند. کسانی که بیش از (16) فرسخ از مسجد الحرام فاصله دارد، حجّ تمتّع بر آنان واجب می‌شود.

مسأله 2092) حجّ تمتّع مرکب از دو عمل است:

(اول) عمره؛ (دوّم) حج.

اقسام عمره

عمره تقسیم می‌شود به عمرة مفرده و عمرة تمتع و هرکدام هم یا واجب است یا مستحب:

(اوّل) عمره مفرده مستحب؛ عمرۀ مفرده مربوط به حجّ نیست و در هر ماه مستحب است به‌جا آورد.

(دوم) عمرة مفردة واجب؛ عمرۀ مفرده مستحب است، مگر در این سه مورد که واجب است:

1- برای کسانی که در کمتر از (16) فرسخی مسجد الحرام زندگی می‌کنند و برای اولین‌بار مستطیع می‌شوند و عمره انجام می‌دهند؛ چون عمرۀ آنها جدای از حج افراد است، لذا عمرۀ مفرده گفته می‌شود؛

2- عمره‌ای که به واسطة نذر و مانند آن بر مکلف واجب می‌شود؛

3- بر هر کسی که بخواهد وارد مکّه شود، عمرۀ مفرده واجب است؛ مگر برای کسانی که استثنا شده است.

(سوم) عمرۀ تمتّع واجب؛ عمرة تمتع جزء حجّ شمرده می‌شود و برای کسانی واجب است که استطاعت مالی و جانی داشته باشد و از مسجد الحرام (16) فرسخ یا بیشتر فاصله داشته باشد.

(چهارم) عمرۀ تمتع مستحب؛ عمرة تمتع در صورتی مستحب است که خود حج مستحب باشد؛ چون عمرۀ تمتّع جزء حج است؛ اگر حج واجب باشد، عمرۀ آن هم واجب است واگر حج مستحب باشد (مثل کسانی که برای بار دوم یا سوم حج انجام می‌دهند) عمرۀ آن هم مستحب است.

مسأله 2093) به‌جا آوردن دو عمرۀ مفرده در یک ماه برای خود و یا برای دیگری جایز نیست. اگر یکی را برای خود و دیگری را برای شخص دیگر انجام دهد، اشکال ندارد، همچنین جایز است یک عمره را در آخر ماه و یک عمره را در اوّل ماه بعد برای خود، و یا برای دیگری به‌جا آورد.

اجزای عمرۀ تمتّع

مسأله 2094) عمرۀ تمتّع پنج جزء دارد:

(اوّل) اِحرام از یکی از میقات‌ها؛ (دوّم) طواف دور خانۀ خدا؛ (سوّم) نماز طواف؛ (چهارم) سعی بین صفا و مروه؛ (پنجم) تقصیر، یعنی کوتاه کردن مقداری از مو یا ناخن.

فرق بین اعمال عمرۀ مفرده و اعمال عمرۀ تمتّع

مسأله 2095) این دو عمره در چند جهت با هم تفاوت دارند:

• در عمرۀ مفرده، طواف نساء واجب است، ولی در عمرۀ تمتّع طواف نساء واجب نیست؛
• وقت عمرۀ تمتّع ماه‌های حجّ (شوال، ذی‌القعده و ذی‌الحجه) است، ولی عمرۀ مفرده را می‌توان در تمام ما‌ه‌های سال انجام داد، گرچه بهتر است در ماه رجب و رمضان المبارک انجام شود؛
• در عمرۀ تمتّع با انجام دادن تقصیر، از احرام خارج می‌شود، ولی در عمرۀ مفرده با حلق (سر تراشیدن) یا تقصیر؛
• در عمرۀ تمتّع واجب است عمره و حجّ در یک سال به‌جا آورده شود، ولی عمرۀ مفرده را می‌شود در یک سال و حج را در سال دیگر انجام دهد؛
• اگر کسی در عمرۀ مفرده با آگاهی و از روی عمد قبل از تمام کردن سعی با همسرش جماع کند، عمره‌اش باطل می‌شود، باید اعاده کند، امّا اگر کسی در عمرۀ تمتّع قبل از سعی جماع کند عمره‌اش باطل نمی‌شود؛
• احرام عمرۀ تمتّع، باید از یکی از میقات‌های پنجگانه و یا از محاذی آن(در بعض موارد) باشد ولی کسی که در مکه است می‌تواند از نزدیک‌ترین نقطۀ خارج از حرم محرِم شود، اما بهتر است از مسجد تنعیم یا حدیبیه یا جعرانه احرام ببندد.

اجزای حـجّ تمتّع

مسأله 2096) حجّ تمتّع سیزده جزء دارد:

• احرام بستن از مکه معظّمه؛
• وقوف در عرفات؛
• وقوف در مشعر الحرام (مزدلفه)؛
• رمی جمره عقبه در منی؛
• قربانی کردن در منی؛
• حلق (تراشیدن سر) یا تقصیر (گرفتن مقداری از موی سر یا ریش یا شارب و یا چیدن مقداری از ناخن دست یا پا)؛
• طواف خانۀ خدا (7 بار طواف کردن در اطراف کعبه)؛
• دو رکعت نماز طواف؛
• سعی بین صفا و مروه؛
• طواف نساء؛
• دو رکعت نماز طواف نساء؛
• بیتوته (گذراندن شب‌ها) شب‌های یازدهم و دوازدهم ذی‌الحجه در منی، ولی اگر حاجی روز دوازدهم کوچ نکرد و تا شب سیزدهم باقی ماند، باید آن شب را تا صبح در آنجا بماند؛
• رمی جمره‌های اُولی و وسطی و عقبه در روزهای یازدهم و دوازدهم و اگر شب سیزدهم در منی ماند، بنا بر احتیاط روز سیزدهم رمی جمره به‌جا آورد.

محرمات احرام

برای شخص محرم (27) چیز حرام است:

1ـ شکار حیوان صحرایی؛

2ـ نزدیکی با زنان؛

3ـ بوسیدن زنان؛

4ـ مسّ زنان؛

5ـ نگاه کردن به زن از روی شهوت؛

6ـ عقد زن برای خود یا دیگری و گواه عقد شدن و خواستگاری نیز خلاف احتیاط است؛

7ـ استمنا؛ یعنی کاری کند که منی از او خارج شود (کفّاره آن یک شتر است)؛

8ـ استعمال بوی خوش؛

9ـ پوشیدن لباس دوخته شده برای مردان؛

10ـ سرمه کشیدن؛

11ـ نگاه کردن به آینه؛

12ـ پوشیدن چکمه و جوراب برای مردان؛

13ـ دروغ گفتن، دشنام دادن و فخر فروشی کردن؛

14ـ مجادله کردن (قسم خوردن)؛

15ـ کشتن جانوران بدن؛

16ـ زینت کردن؛

17ـ مالیدن روغن به بدن؛

18ـ جدا کردن مو از بدن؛

19ـ پوشاندن سر برای مردان؛

20ـ پوشاندن صورت برای زنها؛

21ـ زیر سایه رفتن برای مردان؛

22ـ بیرون آوردن خون از بدن؛

23ـ ناخن گرفتن؛

24ـ کندن دندان؛

25ـ حمل سلاح؛

26ـ کندن گیاه و درخت حرم؛

27ـ فرو بردن تمام سر در آب.

مسأله 2097) رفتن زیر سایة وسایل متحرک مانند: سقف مَحمِل، ماشین، هواپیما و چتر برای مردان حرام است، اما برای زنان وکودکان اشکال ندارد. در مکّه نشستن زیر سقف و در منی و عرفات، نشستن زیر خیمه و همچنین راه رفتن زیر سایة ثابت مثل سایة کوه‌ها، دیوارها و درخت‌ها اشکال ندارد.

مسألۀ 2098) رفتن زیر سایه برای مردان در حال اختیار جایز نیست، در روز باشد یا در شب، ولی در صورت اضطرار (از جهت سرما یا گرما یا باران و غیره) حرام نیست، ولی کفاره دارد و کفارة آن یک رأس گوسفند است. در صورتی که اضطرار برای فرار از گرما، سرما، باران و غیره نباشد (مثلاً ماشین بی‌سقف پیدا نشود) در این صورت کفاره ندارد.

مسأله 2099) بعد از انجام عمرۀ تمتّع و قبل از حجّ، بدون ضرورت از محدوده‌ای که عرفاً جزء شهر مکه حساب می‌شود، نباید خارج شود، مگر این‌که اطمینان داشته باشد که وقت احرام حجّ برمی‌گردد.

مسأله 2100) بعد از انجام عمرۀ تمتّع و تقصیر، حاجی می‌تواند با همسرش نزدیکی کند.

مسأله 2101) در این سال‌ها که قربانگاه از منی به پشت جبل النور انتقال یافته است، و علاوه بر این که گوسفندان و بزهای قربانی واجد الشرایط نیستند، حاجی‌ها می‌توانند در وطن شان نایب بگیرند که از طرف آنها در روز عید قربان، قربانی کنند، و قبل از قربانی حلق و تقصیر نکنند.

مکان ذبح کفّاره

مسأله 2102) هرگاه بر مُحرم کفّاره‌ای به دلیل صید در احرام عمره واجب شود، جای کشتن آن مکّۀ مکرّمه است، اگر به دلیل صید در احرام حجّ واجب شود جای کشتن آن منی است، و نسبت به کفّارۀ غیر صید ـ چه در احرام عمره باشد چه در احرام حج ـ جایز است کشتن آن را تا بازگشت به وطن خود به تأخیر اندازد.

مسأله 2103) کفّاره را به فقرا و مساکین مؤمن بدهند و خودش از آن نخورد و به فقرای واجب النفقه خود نیز ندهند.

[1]– پنج میقات دیگری هم هست که به مناسک حج مراجعه شود.