احكام هبه (بخشش)

مسأله 2362) هبه، تمليك مجّانى چيزى است به ديگرى، پس هبه كننده مثلاً به طرف مى‌گويد: «وَهَبْتُكَ هذا الكِتابَ» و طرف مى‌گويد: «قَبِلْتُ» و لازم نيست صيغة آن به عربى باشد بلكه به هر زبانى باشد كافى است؛ مثلاً اگر هبه كننده به فارسى بگويد: «اين كتاب را به شما بخشيدم» و طرف هم بگويد: «قبول كردم» هبه صحيح است، بلكه صيغه هم لازم نيست. پس اگر هبه كننده به قصد هبه كتاب را به او بدهد و او هم به همين قصد بگيرد هبه صحيح است.

مسأله 2363) در هبه كننده چند شرط معتبر است:

اول: این‌که بالغ باشد؛

دوم: این‌که عاقل باشد؛

سوم: سفيه و يا محجور از تصرف در مال نباشد؛

چهارم: مالك يا صاحب اختيار مال باشد؛ پس هبة مال غير بدون اذن يا اجازة او صحيح نيست.

پنجم: هبه از روى قصد و اختيار باشد؛ پس هبه‌اى كه از روى اكراه و اجبار باشد صحيح نيست.

مسأله 2364) كسى كه چيزى به او بخشيده می‌شود، اگر صغير يا ديوانه باشد قبول خود او كافى نيست بلكه بايد ولىّ او از طرف او قبول كند.

مسأله 2365) در هبه قبض لازم است، پس مادامى كه هبه كننده مال را تحويل طرف نداده مال ملک طرف نشده است. تحويل دادن اموال غير منقول از قبيل زمين و خانه و امثال آن، به رفع يد نمودن واهب و تسليم نمودن سند و مدرك و كليد خانه تحقّق پيدا می‌کند. اگر هبه براى ديوانه يا صغير باشد ولىّ آنها تحويل مى‌گيرد، اگر خود ولىّ مثل پدر يا جد به آنها چيزى را ببخشد كافى است خودش قصد تحويل گرفتن براى آنها را بنمايد.

مسأله 2366) لازم نيست قبض فوراً انجام شود، بلكه هر وقت حاصل شد از آن وقت، مال ملك طرف می‌شود، اگر هبه كننده پس از خواندن صيغه و پيش از قبض بميرد يا فاقد شرایط شود، هبه باطل می‌شود و مال به ورثة هبه كننده منتقل می‌گردد. همچنين است اگر طرف، پيش از تحويل گرفتن مال بميرد.

مسأله 2367) بهتر است چيزى را كه انسان به كسى مى‌بخشد آن مال را ناديده بگيرد و در آن رجوع نكند، ولى در عين حال هر يك از طرفين می‌تواند هبه را به‌هم بزند، پس هبه كننده می‌تواند در مال خود رجوع كند مگر در چند مورد:

اول: این‌که هبه كننده در عوض هبه چيزى از طرف گرفته باشد.

دوم: این‌که چيزى را قربةً الى الله به كسى هبه كند.

سوم: این‌که هبه به يكى از خويشان متعارفى باشد، و بنا بر احتياط مستحب زن و شوهر هم اگر چيزى به يكديگر هبه كنند آن را به‌هم نزنند.

چهارم: مالى را كه هبه كرده به حال خود باقى نمانده باشد، مثل این‌که آن را تلف كرده يا صورت آن را به‌كلى تغيير داده، مثلاً پارچه را بريده و دوخته است، يا این‌که آن را به ديگرى منتقل كرده باشد.

پنجم: این‌که يكى از طرفين بميرد، پس اگر هبه كننده بعد از صيغه و قبض بميرد ورثه او حق ندارند هبه را به‌هم بزنند و اگر طرف بميرد مال به ورثة او منتقل می‌شود.

مسأله 2368) اگر انسان از كسى طلب دارد و او را برىء الذمه كند او برىء الذمه می‌شود و انسان نمی‌تواند آن را به‌هم بزند.