احكام ارث

مسأله 2898) كسانى كه به واسطة خويشى ارث مى‌برند سه دسته هستند:

دسته اول: پدر، مادر و اولاد ميت است و با نبودن اولاد، اولاد اولاد هرچه پایين روند، هر كدام آنان كه به ميت نزديكتر است ارث مى‌برد، و تا يك نفر از اين دسته هست دسته دوم ارث نمى‌برند.

دسته دوم: جدّ يعنى پدر بزرگ و جدّه يعنى مادر بزرگ، و خواهر و برادر است و با نبودن برادر و خواهر اولاد ايشان هر كدام آنان كه به ميّت نزديكتر است ارث مى‌برد و تا يك نفر از اين دسته هست دسته سوم ارث نمى‌برند.

دسته سوم: عمو و عمه و دایى و خاله و اولاد آنان است و تا يك نفر از عموها و عمه‌ها و دایى‌ها و خاله‌هاى ميت زنده‌اند اولاد آنان ارث نمى‌برند ولى اگر ميّت یک عموى پدرى و یک پسرعموى پدر و مادرى داشته باشد ارث به پسرعموى پدر و مادر می‌رسد و عموى پدرى ارث نمى‌برد، در صورت تعدد باید مصالحه کنند.

مسأله 2899) اگر عمو و عمه و دایى و خالة خود ميّت و اولاد آنان و اولاد اولاد آنان نباشند، عمو و عمه و دایى و خالة پدر و مادر ميت، ارث مى‌برند، و اگر اينها نباشند اولادشان ارث مى‌برند، و اگر اينها هم نباشند، عمو، عمه و دایى و خالة جدّ و جدّه ميت، ارث مى‌برند، و اگر اينها هم نباشند، اولادشان ارث مى‌برند.

مسأله 2900) زن و شوهر به تفصيلى كه بعداً گفته می‌شود، از يكديگر ارث مى‌برند.

ارث دسته اول

مسأله 2901) اگر وارث ميّت فقط يك نفر از دستة اول باشد، مثلاً پدر يا مادر يا يك پسر يا يك دختر باشد، همة مال ميّت به او می‌رسد، اگر پسر و دختر باشند، مال را طورى قسمت مى‌كنند كه هر پسر دو برابر دختر ببرد.

مسأله 2902) اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر او باشند، مال سه قسمت می‌شود، دو قسمت آن را پدر و يك قسمت را مادر مى‌برد، ولى اگر ميّت دو برادر يا چهار خواهر يا يك برادر و دو خواهر داشته باشد كه همه آنان مسلمان و آزاد و پدرى باشند؛ يعنى پدر آنان با پدر ميّت يكى باشد، خواه مادرشان هم با مادر ميّت يكى باشد يا نه، اگرچه تا ميّت پدر و مادر دارد اينها ارث نمى‌برند، ولى به واسطة بودن اينها مادر يك ششم مال را مى‌برد و بقيه را به پدر مى‌دهند.

مسأله 2903) اگر وارث ميّت فقط پدر و مادر و يك دختر باشد، چنانچه ميّت دو برادر يا چهار خواهر و يا يك برادر و دو خواهر پدرى نداشته باشد، مال را پنج قسمت می‌کند، پدر و مادر هر كدام يك قسمت و دختر سه قسمت آن را مى‌برد، اگر دو برادر يا چهار خواهر يا يك برادر و دو خواهر پدرى داشته باشد مال را شش قسمت مى‌كنند، پدر و مادر هر كدام يك قسمت و دختر سه قسمت مى‌برد و يك قسمت باقى‌مانده را چهار قسمت مى‌كنند، يك قسمت را به پدر و سه قسمت را به دختر مى‌دهند و در نتيجه مال ميّت را (24) قسمت كنند (15) قسمت آن را به دختر و پنج قسمت آن را به پدر و چهار قسمت آن را به مادر مى‌دهند.

مسأله 2904) اگر وارث ميت فقط پدر و مادر و يك پسر باشد، مال را شش قسمت مى‌كنند، پدر و مادر هر كدام يك قسمت و پسر چهار قسمت را اخذ می‌کند. اگر دو پسر و يا بيشتر باشند آن را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند و اگر پسر و دختر باشند، آن چهار قسمت را طورى تقسيم مى‌كنند كه هر پسرى دو برابر يك دختر ببرد.

مسأله 2905) اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و يك يا چند پسر باشند، مال را شش قسمت مى‌كنند، يك قسمت آن را پدر يا مادر و پنج قسمت را پسر مى‌برد و اگر چند پسر باشند آن پنج قسمت را به طور مساوى تقسيم مى‌نمايد.

مسأله 2906) اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر، با پسر و دختر باشد، مال را شش قسمت مى‌كنند، يك قسمت آن را پدر، يا مادر مى‌برد و بقيه را طورى قسمت مى‌كنند كه هر پسرى دو برابر دختر ببرد.

مسأله 2907) اگر وارث ميت فقط پدر، يا مادر و يك دختر باشد، مال را چهار قسمت مى‌كنند، يك قسمت آن را پدر يا مادر و بقيه را دختر مى‌برد.

مسأله 2908) اگر وارث ميّت فقط پدر يا مادر و چند دختر باشد، مال را پنج قسمت مى‌كنند، يك قسمت را پدر يا مادر مى‌برد و چهار قسمت را دخترها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند.

مسأله 2909) اگر ميت اولاد نداشته باشد نوة پسرى او اگرچه دختر باشد سهم پسر ميت را مى‌برد و نوة دخترى او اگرچه پسر باشد سهم دختر ميت را مى‌برد مثلاً اگر ميت يك پسر از دختر خود و يك دختر از پسرش داشته باشد، مال را سه قسمت مى‌كنند يك قسمت را به پسر دختر و دو قسمت را به دختر پسر مى‌دهند.

ارث دستة دوم

مسأله 2910) دسته دوم از كسانى كه به واسطة خويشى ارث مى‌برند، جدّ يعنى پدر بزرگ و جدّه يعنى مادر بزرگ، و برادر و خواهر ميت است. اگر برادر و خواهر نداشته باشد اولادشان ارث مى‌برند.

مسأله 2911) اگر وارث ميت فقط يك برادر، يا يك خواهر باشد همة مال به او می‌رسد. اگر چند برادر پدر و مادرى، يا چند خواهر پدر و مادرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت می‌شود و اگر برادر و خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد، مثلاً اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى با هم باشند، هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد، مثلاً اگر دو برادر و يك خواهر پدر و مادرى دارد، مال را پنج قسمت مى‌كنند، هر يك از برادرها دو قسمت و خواهر يك قسمت آن را مى‌برد.

مسأله 2912) اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادرى دارد، برادر و خواهر پدرى كه از مادر با ميت جدا است ارث نمى‌برد، اگر برادر و خواهر پدر و مادرى ندارد، چنانچه فقط يك خواهر يا يك برادر پدرى داشته باشد، همة مال به او می‌رسد. اگر چند برادر يا چند خواهر پدرى داشته باشد، مال به طور مساوى بين آنان قسمت می‌شود، اگر هم برادر و هم خواهر پدرى داشته باشد، هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.

مسأله 2913) اگر وارث ميت فقط يك خواهر يا يك برادر مادرى باشد كه از پدر با ميت جدا است، همة مال به او می‌رسد، اگر چند برادر مادرى يا چند خواهر مادرى يا چند برادر و خواهر مادرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت می‌شود.

مسأله 2914) اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و يك برادر يا يك خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى‌برند، و مال را شش قسمت مى‌كنند، يك قسمت آن را به برادر يا خواهر مادرى و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.

مسأله 2915) اگر ميت برادر و خواهر پدر و مادرى و برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى داشته باشد، برادر و خواهر پدرى ارث نمى‌برد و مال را سه قسمت مى‌كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند و بقيه را به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.

مسأله 2916) اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر پدرى و يك برادر مادرى يا يك خواهر مادرى باشد، مال را شش قسمت مى‌كنند، يك قسمت آن را برادر يا خواهر مادرى مى‌برد و بقيه را به برادر و خواهر پدرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.

مسأله 2917) اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر پدرى و چند برادر و خواهر مادرى باشد، مال را سه قسمت مى‌كنند، يك قسمت آن را برادر و خواهر مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند و بقيه را به برادر و خواهر پدرى مى‌دهند و هر برادرى دو برابر خواهر مى‌برد.

مسأله 2918) اگر وارث ميت فقط برادر و خواهر و زن او باشد، زن ارث خود را به تفصيلى كه بعداً گفته می‌شود مى‌برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل گذشته گفته شد ارث خود را مى‌برند. همچنین اگر زنى بميرد و وارث او فقط خواهر و برادر و شوهر او باشد، شوهر نصف مال را مى‌برد و خواهر و برادر به طورى كه در مسائل پيش گفته شد ارث خود را مى‌برند، ولى براى آن‌که زن يا شوهر ارث مى‌برد از سهم برادر و خواهر مادرى چيزى كم نمی‌شود و از سهم برادر و خواهر پدر و مادرى، يا پدرى كم می‌شود، مثلاً اگر وارث ميت شوهر و برادر و خواهر مادرى و برادر و خواهر پدر و مادرى او باشد نصف مال به شوهر می‌رسد و يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به برادر و خواهر مادرى مى‌دهند و آنچه مى‌ماند مال برادر و خواهر پدر و مادرى است، پس اگر همه مال او شش تومان باشد سه تومان به شوهر و دو تومان به برادر و خواهر مادرى و يك تومان به برادر و خواهر پدر و مادرى مى‌دهند.

مسأله 2919) اگر ميت خواهر و برادر نداشته باشد، سهم ارث آنان را به اولادشان مى‌دهند و سهم برادرزاده و خواهرزاده مادرى به طور مساوى بين آنان قسمت می‌شود و از سهمى كه به برادرزاده و خواهرزادة پدرى يا پدر و مادرى می‌رسد، بنا بر مشهور هر پسرى دو برابر دختر مى‌برد و بنا به قول ديگر تقسيم بالسويه می‌باشد، بنا بر احتياط واجب با هم مصالحه کنند.

مسأله 2920) اگر وارث ميت فقط يك جدّ يا يك جدّه است، چه پدرى باشد يا مادرى، همه مال به او می‌رسد و با بودن جدّ ميت، پدر جدّ او ارث نمى‌برد و اگر وارث ميت فقط جدّ و جدّه پدرى باشد، مال سه قسمت می‌شود، دو قسمت را جدّ و يك قسمت را جدّه مى‌برد. اگر جدّ و جدّه مادرى باشد، مال را به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند.

مسأله 2921) اگر وارث ميت فقط يك جدّ يا جدّه پدرى و يك جدّ يا جدّة مادرى باشد، مال سه قسمت می‌شود، دو قسمت را جدّ يا جدّة پدرى و يك قسمت را جدّ يا جدّة مادرى مى‌برد.

مسأله 2922) اگر وارث ميت جدّ و جدّه پدرى و جدّ و جدّه مادرى باشد، مال سه قسمت می‌شود يك قسمت آن را جدّ و جدّه مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند، و دو قسمت آن را به جدّ و جدّه پدرى مى‌دهند و جدّ دو برابر جدّه مى‌برد.

مسأله 2923) اگر وارث ميت فقط زن و جدّ و جدّه پدرى و جدّ و جدّه مادرى او باشد، زن ارث خود را به تفصيلى كه بعداً گفته می‌شود مى‌برد، يك قسمت از سه قسمت اصل مال را به جدّ و جدّه مادرى مى‌دهند كه به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند و بقيه را به جدّ و جدّه پدرى مى‌دهند و جدّ دو برابر جدّه ارث مى‌برد. اگر وارث ميت شوهر و جدّ و جدّه باشد، شوهر نصف مال را مى‌برد و جدّ و جدّه به دستورى كه در مسائل گذشته گفته شد، ارث خود را مى‌برند.

مسأله 2924) در اجتماع برادر با خواهر يا برادرها و خواهرها با جدّ يا جدّه يا اجداد يا جدّات هفت صورت است:

اول: این‌که هر يك از جدّ يا جدّه و برادر يا خواهر همه از طرف مادر باشند، در اين صورت مال بين آنها به طور مساوى تقسيم می‌شود، اگرچه از حيث ذكورت و انوثت مختلف باشند.

دوم: این‌که همه آنها از طرف پدر باشند و همه شان يا ذكور يا اناث باشند، در اين صورت مال بين آنها نيز به طور مساوى تقسيم می‌شود، اگر مختلف باشند پس هر مذكرى دو برابر مؤنث ارث مى‌برد.

سوم: این‌که اجداد يا جدّات، بعضى از آنها پدرى باشد و بعضى مادرى چه این‌که همه شان ذكور باشند يا اناث يا مختلف و برادرها يا خواهرها نيز چنين باشند، در اين صورت از براى خويشان مادرى از برادرها و خواهرها و اجداد و جدّات يك سوم از تركه است و به طور مساوى بين آنها تقسيم می‌شود، اگرچه مختلف باشند. از جهت ذكورت و انوثت و از براى خويشان پدرى از آنها دو سوم از تركه است كه به هر ذكورى دو برابر انثى داده می‌شود و اگر اختلاف بين آنها نباشد و همه ذكور و يا همه اناث باشند به طور مساوى بين آنها تقسيم می‌شود.

چهارم: این‌که جدّ يا جدّه از طرف پدر با برادر يا خواهر از طرف مادر جمع شود، در اين صورت برادر يا خواهر در فرضى كه يكى باشد، يك ششم از مال را مى‌برد و اگر متعدد باشند يك سوم را به طور مساوى بين‌شان تقسيم مى‌کنند و باقى مانده، مال جدّ يا جدّه است و اگر جدّ و جدّه هر دو باشند، جدّ دو برابر جدّه مى‌برد.

پنجم: این‌که جدّ يا جدّه از طرف مادر با برادر از طرف پدر جمع شود، در اين صورت از براى جدّ يا جدّه يك سوم است، اگرچه يكى باشد، و دو سوم آن از براى برادر است اگرچه این نيز يكى باشد، و اگر با آن جدّ يا جدّه، خواهر از طرف پدر باشد، در صورتى كه يكى باشد، نصف را مى‌برد و اگر متعدد باشد دو سوم را مى‌برند، در هر صورت از براى جدّ و يا جدّه يك سوم است. بنابراين، اگر خواهر يكى شد يك ششم از تركه زاید از فريضه مى‌ماند و احتياط واجب در آن مصالحه است.

ششم: این‌که اجداد يا جدّات بعضى از آنها پدرى و بعضى از آنها مادرى و با آنها برادر يا خواهر پدرى باشد، چه این‌که يكى باشد يا متعدد، در اين صورت از براى جدّ يا جدّه مادرى يك سوم است و با تعدد به طور مساوى بين آنها تقسيم می‌شود، اگرچه اختلاف داشته باشند از حيث ذكورت و انوثت، و از براى جدّ يا جدّه پدرى و برادر يا خواهر پدرى دو سوم باقى از تركه است، و با اختلاف از حيث ذكورت و انوثت با تفاضل و بدون اختلاف به طور مساوى قسمت می‌شود، اگر با آن اجداد يا جدّات، برادر يا خواهر مادرى باشد از براى جدّ يا جدّه مادرى، با برادر يا خواهر مادرى يك سوم است كه به طور مساوى بين آنها تقسيم می‌شود اگرچه از حيث ذكورت و انوثت اختلاف داشته باشند و از براى جدّ و يا جدّه پدرى دو سوم است و بين‌شان در صورت اختلاف با تفاضل و الاّ به طور مساوى تقسيم می‌شود.

هفتم: این‌که برادرها يا خواهرها بعضی از آنها پدرى و بعضی از آنها مادرى و با آنها جدّ يا جدّه پدرى باشد، در اين صورت از براى برادر يا خواهر مادرى يك ششم تركه است اگر يكى باشد و يك سوم از آن است اگر متعدد باشند، و به طور مساوى بين آنها تقسيم می‌شود و از براى برادر يا خواهر پدرى با جدّ يا جدّه پدرى باقى آن تركه است و به طور مساوى بين آنها تقسيم می‌شود، در صورتى كه اختلاف از حيث ذكورت و انوثت نداشته باشند، و در صورت اختلاف به تفاضل بين آنها تقسيم می‌شود. اگر با آن برادرها يا خواهرها جدّ يا جدّة مادرى باشد از براى جدّ يا جدّة مادرى با برادر يا خواهر مادرى تماماً يك سوم است و به طور مساوى بين آنها تقسيم می‌شود، و از براى برادر يا خواهر پدرى دو سوم و بين آنها در صورت اختلاف از حيث ذكورت و انوثت با تفاضل و در صورت عدم اختلاف به طور مساوى تقسيم می‌شود.

مسأله 2925) در صورتى كه ميت برادر يا خواهر دارد برادرزاده يا خواهرزاده از او ارث نمى‌برد، ولى اين حكم در جایى كه ارث برادرزاده يا خواهرزاده با برادر يا خواهر مزاحمت نكند جارى نيست، مثلاً اگر ميت برادر پدرى و جدّ مادرى داشته باشد، برادر پدرى دو سوم و جدّ مادرى يك سوم ارث مى‌برد، و در اين صورت اگر ميت پسر برادر مادرى نيز داشته باشد، پسر برادر با جدّ مادرى در ثلث شريك مى‌باشند.

ارث دستة سوم

مسأله 2926) دسته سوم: عمو و عمه و دایى و خاله و اولاد آنان است به تفصيلى كه گفته شد كه اگر از طبقه اول و دوم كسى نباشد اينها ارث مى‌برند.

مسأله 2927) اگر وارث ميت فقط يك عمو يا يك عمه است، چه پدر و مادرى باشد؛ يعنى با پدر ميت از يك پدر و مادر باشد، يا پدرى باشد يا مادرى، همة مال به او می‌رسد. اگر چند عمو يا چند عمه باشند و همه پدرى و مادرى، يا همه پدرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت می‌شود.  اگر عمو و عمه هر دو باشند، و همه پدر و مادرى يا همه پدرى باشند، عمو دو برابر عمه ارث مى‌برد، مثلاً اگر وارث ميت دو عمو و يك عمه باشد مال را پنج قسمت مى‌كنند، يك قسمت را به عمه مى‌دهند و چهار قسمت را عموها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند.

مسأله 2928) اگر وارث ميت فقط چند عموى مادرى يا چند عمة مادرى باشند، مال به طور مساوی بین آنها تقسیم می‌شود، اگر چند عمو و عمه مادرى داشته باشند، بنا بر احتیاط واجب با هم مصالحه کنند.

مسأله 2929) اگر وارث ميت عمو و عمه باشند و بعضى پدرى و بعضى مادرى و بعضى پدر و مادرى باشند، عمو و عمة پدرى ارث نمى‌برند و مشهور اين است كه اگر ميت يك عمو يا يك عمه مادرى دارد، مال را شش قسمت مى‌كنند، يك قسمت را به عمو يا عمه مادرى و بقيه را به عمو و عمه پدر و مادرى می‌دهند که سهم عمو دو برابر سهم عمه است و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى مى‌دهند، اگر هم عمو و عمه مادرى دارد، چه متعدد باشند یا یک عمو و یک عمة مادری، مال را سه قسمت مى‌كنند دو قسمت را به عمو و عمه پدر و مادرى و در فرض نبودن آنها به عمو و عمه پدرى و يك قسمت را به عمو و عمه مادرى مى‌دهند و بنا بر احتياط واجب با هم مصالحه كنند.

مسأله 2930) اگر وارث ميت فقط يك دایى، يا يك خاله باشد، همة مال به او می‌رسد و اگر هم دایى و هم خاله باشد و همه پدر و مادرى، يا پدرى يا مادرى باشند، مال به طور مساوى بين آنان قسمت می‌شود.

مسأله 2931) اگر وارث ميت فقط يك دایى و یک خالة مادرى، و دایى و خالة پدر و مادرى و دایى و خالة پدرى باشد، دایى و خاله پدرى ارث نمى‌برند، و مال را شش قسمت می‌کند، یک سهم را به دایی و خالة مادری و بقیه را به دایی و خالة پدر و مادری به طور مساوی می‌دهند.

مسأله 2932) اگر وارث ميت يك يا چند دایی يا يك يا چند خاله يا دایى و خاله و يك يا چند عمو، يا يك يا چند عمّه و يا عمو و عمه باشد، مال را سه قسمت مى‌كنند يك قسمت را دایى يا خاله يا هر دو، بقيه را عمو يا عمه يا هر دو مى‌برد.

مسأله 2933) اگر وارث ميت يك دایى يا يك خاله و عمو و عمه باشد، چنانچه عمو و عمه، پدر و مادرى يا پدرى باشند، مال را سه قسمت مى‌كنند، يك قسمت را دایى يا خاله مى‌برد و از بقيه، دو قسمت به عمو و يك قسمت به عمه مى‌دهند. بنابراين، مال را نه قسمت مى‌كنند سه قسمت را به دایى يا خاله و چهار قسمت را به عمو و دو قسمت را به عمه مى‌دهند.

مسأله 2934) اگر وارث ميت يك دایى يا يك خاله و يك عمو يا يك عمه مادرى و عمو و عمه پدر و مادرى يا پدرى باشند، مال را سه قسمت مى‌كنند يك قسمت آن را به دایى يا خاله مى‌دهند و دو قسمت ديگر را شش قسمت مى‌كنند، يك قسمت را به عمو يا عمه مادرى مى‌دهند و پنج قسمت ديگر را بين عمو و عمه پدر و مادری تقسيم مى‌كنند و عمو دو برابر عمه مى‌برد.

مسأله 2935) اگر وارث ميت چند دایى و چند خاله باشند كه همه پدر و مادرى يا پدرى يا مادرى باشند و عمو و عمه هم داشته باشد، مال سه سهم می‌شود دو سهم آن را به دستورى كه گفته شد بين عمو و عمه قسمت مى‌كنند و يك سهم آن را دایى‌ها و خاله‌ها به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌کنند و بنا بر احتیاط بین‌شان مصالحه کنند.

مسأله 2936) اگر وارث ميت دایى يا خاله مادرى و چند دایى و خالة پدرى و مادرى يا پدرى تنها در صورتى كه پدرى و مادرى نباشند و عمو و عمه باشند، مال سه سهم می‌شود، دو سهم آن را به دستورى كه سابقاً گفته شد عمو و عمه بين خودشان قسمت مى‌كنند، پس اگر ميت يك دایى يا يك خاله مادرى دارد، يك سهم ديگر آن را شش قسمت مى‌كنند، يك قسمت را به دایى يا خاله مادرى مى‌دهند و بقيه را به دایى و خاله پدر مادرى يا پدرى مى‌دهند كه بنا بر احتياط بايد در تقسيم آن با هم صلح كنند. اگر چند دایى مادرى يا چند خاله مادرى يا هم دایى مادرى و هم خاله مادرى دارد، آن يك سهم را سه قسمت مى‌كنند يك قسمت را دایى‌ها و خاله‌هاى مادرى به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند، و بقيه را به دایى و خاله پدر مادرى يا پدرى مى‌دهند كه بنا بر احتياط در تقسيم آن با هم صلح مى‌كنند.

مسأله 2937) اگر ميت عمو و عمه و دایى و خاله نداشته باشد، مقدارى كه به عمو و عمه می‌رسد، به اولاد آنان و مقدارى كه به دایى و خاله می‌رسد به اولاد آنان داده می‌شود.

مسأله 2938) اگر وارث ميت عمو و عمه و دایى و خاله پدر و عمو و عمه و دایى و خاله مادر او باشند، مال سه سهم می‌شود، يك سهم آن را عمو و عمه و دایى و خالة مادر ميت به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌كنند و دو سهم ديگر آن را سه قسمت، يك قسمت را دایى و خالة پدر ميت به طور مساوى بين خودشان قسمت مى‌کنند و دو قسمت ديگر آن را عمو و عمه پدر ميت با هم در تقسيم صلح نمايند.

ارث زن و شوهر

مسأله 2939) اگر زنى بميرد و اولاد نداشته باشد، نصف همه مال را شوهر او و بقيه را ورثه ديگر مى‌برند، و اگر از آن شوهر يا از شوهر ديگر اولاد داشته باشد، يك چهارم همة مال را شوهر و بقيه را ورثه ديگر مى‌برند.

مسأله 2940) اگر مردى بميرد و اولاد نداشته باشد، يك چهارم مال او را زن و بقيه را ورثه ديگر مى‌برند، اگر از آن زن يا از زن ديگر اولاد داشته باشد، يك هشتم مال را زن و بقيه را ورثه ديگر مى‌برند، و زن از زمين خانه، باغ، زراعت و زمين‌هاى ديگر ارث نمى‌برد، نه از خود زمين و نه از قيمت آن و نيز از هوایى خانه مانند بنا و درخت ارث نمى‌برد، ولى از قيمت آنها ارث مى‌برد. همچنين است درخت و زراعت و ساختمانى كه در زمين باغ و زراعت و زمين‌هاى ديگر است و از عین میوه‌هایی که در زمان فوت شوهر موجود است نیز ارث می‌برد.

مسأله 2941) اگر زن بخواهد در چيزهایى كه از آنها ارث نمى‌برد مانند زمين و خانه مسكونى، تصرف كند، بايد از ورثة ديگر اجازه بگيرد و جايز نيست كه ورثه تا سهم زن را نداده‌اند، در چيزهایى كه زن از قيمت آنها ارث مى‌برد، مانند بنا و درخت بدون اجازة او تصرف كنند.

مسأله 2942) اگر بخواهند بنا و درخت و مانند آن را قيمت نمايند، بايد حساب كنند كه اگر آنها بدون اجاره در زمين بمانند تا از بين بروند، چقدر ارزش دارند و سهم زن را از آن قيمت بدهند.

مسأله 2943) مجراى آب قنات و مانند آن حكم زمين را دارد و آجر و چيزهایى كه در آن به‌كار رفته، در حكم ساختمان است.

مسأله 2944) اگر ميت بيش از يك زن داشته باشد، چنانچه اولاد نداشته باشد، يك چهارم مال و اگر اولاد داشته باشد، يك هشتم مال به شرحى كه گفته شد، به طور مساوى بين زن‌هاى او قسمت می‌شود، اگرچه شوهر با همه يا بعض آنان نزديكى نكرده باشد، ولى اگر در مرضى كه در آن مرض از دنيا رفته، زنى را عقد كرده و با او نزديكى نكرده است، آن زن از او ارث نمى‌برد و حق مهر هم ندارد.

مسأله 2945) اگر زن در حال مرض شوهر كند و به همان مرض بميرد، شوهرش اگرچه با او نزديكى نكرده باشد، از او ارث مى‌برد.

مسأله 2946) اگر زن را به ترتيبى كه در احكام طلاق گفته شد، طلاق رجعى بدهند و در بين عده بميرد، شوهر از او ارث مى‌برد و نيز اگر شوهر در بين آن عده بميرد، زن از او ارث مى‌برد. ولى اگر بعد از گذشتن عدّه يا در عدّة طلاق بائن، يكى از آنان بميرد ديگرى از او ارث نمى‌برد.

مسأله 2947) اگر شوهر در حال مرض، عيالش را طلاق دهد و پيش از گذشتن دوازده ماه هلالى بميرد، زن با سه شرط از او ارث مى‌برد:

اول: آن‌که در اين مدت شوهر ديگر نكرده باشد، در صورتى كه شوهر كرده باشد، احتياط اين است كه صلح نمايند.

دوم: به واسطه بى‌ميلى به شوهر مالى به او نداده باشد كه به طلاق دادن راضى شود بلكه اگر چيزى هم به شوهر ندهد ولى طلاق به تقاضاى زن باشد، باز هم ارث بردنش اشكال دارد.

سوم: شوهر در مرضى كه در آن مرض زن را طلاق داده، به واسطه آن مرض يا به جهت ديگرى بميرد، پس اگر از آن مرض خوب شود و به جهت ديگرى از دنيا برود، زن از او ارث نمى‌برد.

مسأله 2948) لباس و زینت آلات و مانند آنها که مرد برای همسرش می‌گیرد و همسر آنها را استفاده کرده است، بعد از مردن شوهر، مال همسر او است، مگر این‌که ثابت شود که شوهر تملیک نکرده و به عنوان عاریه داده است. پس بهتر است در ابتدا مشخص کنند که هدیه است یا عاریه.

مسائل متفرقه ارث

مسأله 2949) قرآن و انگشتر و شمشير ميت و لباس‌هاى را كه پوشيده مال پسر بزرگتر است. اگر ميت از سه چيز اول بيشتر از يكى دارد، مثلاً دو قرآن يا دو انگشتر دارد، احتياط واجب آن است كه پسر بزرگتر در آنها با ورثه ديگر صلح كند.

مسأله 2950) اگر پسر بزرگ ميّت، بيش از يكى باشد. مثلاً از دو زن او در يك وقت دو پسر به دنيا آمده باشد، بايد لباس و قرآن و انگشتر و شمشير ميت را به طور مساوى بين خودشان قسمت كنند.

مسأله 2951) اگر ميت قرض داشته باشد، چنانچه قرضش به اندازه مال او يا زيادتر باشد، بايد چهار چيزى هم كه مال پسر بزرگتر است و در مسأله پيش گفته شد، به قرض او بدهند و اگر قرض كمتر از مال او باشد، بايد از آن چهار چيزى هم كه به پسر بزرگتر می‌رسد، به نسبت به قرض او بدهند، مثلاً اگر همه دارایى او شصت تومان است، و به مقدار بيست تومان آن از چيزهایى است كه مال پسر بزرگتر است، و سى تومان هم قرض دارد، پسر بزرگ بايد به مقدار ده تومان از آن چهار چيز را بابت قرض ميت بدهد.

مسأله 2952) مسلمان از كافر ارث مى‌برد ولى كافر اگرچه پدر يا پسر ميت مسلمان باشد، از او ارث نمى‌برد.

مسأله 2953) اگر كسى يكى از خويشان خود را عمداً و به ناحق بكشد از او ارث نمى‌برد. ولى اگر از روى خطا باشد مثل آن‌که سنگ را به هوا بيندازد و اتفاقاً به يكى از خويشان او بخورد و او را بكشد از او ارث مى‌برد، همچنین در قتل شبه عمد از مقتول ارث می‌برد، ولى ارث بردن او از ديه قتل كه بعداً گفته می‌شود محل اشكال است و احوط مصالحه است.

مسأله 2954) هرگاه بخواهند ارث را تقسيم كنند، براى بچه‌اى كه در شكم است كه اگر زنده به دنيا بيايد ارث مى‌برد، در صورتى كه احتمال بيشتر از يكى نرود سهم يك پسر را كنار مى‌‌گذارد و زيادى را ورثه بين خود تقسيم مى‌كنند ولى اگر احتمال بدهند بيشتر از يكى است، مثلاً احتمال بدهند كه زن به دو يا سه بچه حامله باشد، و ورثه راضى نباشند كه سهم حمل محتمل را كنار بگذارند، نسبت به زاید از سهم يك پسر را با وثوق و اطمينان به حفظ سهم زاید، جایز است بين ورثه تقسيم كنند. در شرایط امروزی تشخیص حمل، یکی یا متعدد بودن آن، پسر یا دختر بودن آن با وسایل علمی و آزمایش کار ممکن و آسانی است.